Bài viết của nhà văn Gác-xi-a Mác-két đã gióng lên một hồi chuông cảnh, tỉnh nhân loại trước nguy cơ đang hiện hữu của một cuộc chiến tranh hạt nhân thảm khốc có khả năng hủy diệt toàn bộ sự sống trên hành tinh xanh mà phương tiện của cuộc chiến tranh ấy - mỉa mai thay - lại là hệ quả của sự phát triển khoa học như Vũ bão kia.
Có nhiều, rất nhiều những bài thơ, bài văn viết về cuộc đời hoạt động cũng như tình cảm của Bác đối với đất nước, nhân dân. Điểm chung nổi bật trong những tác phẩm ấy là phong thái ung dung, thanh thản của một người luôn biết cách làm chủ cuộc đời, là phong cách sống rất riêng: phong cách Hồ Chí Minh.
Bài nghị luận văn chương Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn La Phông-ten vận dụng thành công thủ pháp so sánh. Hai phần của bài viết như hai vế của một thế đối sánh tương phản: cừu - sói.
Đọc bài tiểu luận Tiếng nói của văn nghệ của Nguyễn Đình Thi, chắc hẳn những người từng có định kiến như thế phải xem lại quan niệm của mình. Đề cập đến những vấn đề then chốt của lí luận văn nghệ như nội dung biểu hiện, sức mạnh tác động của văn nghệ,... tác giả bài tiểu luận đã chọn cho mình một lối viết vừa sinh động, giàu hình ảnh, vừa cô đúc, giàu sức khái quát, tất cả được trình bày trong một mạch lập luận linh hoạt mà chặt chẽ, sáng rõ.
Tôi và chúng ta chính là cuộc cách mạng tư tưởng của con người Việt Nam thế kỉ XX. Nó phản ánh cuộc đấu tranh gay gắt để thay đổi cách tổ chức, phương thức hoạt động sản xuất của các nhà máy xí nghiệp.
Đọc Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê ta đón nhận thêm một chân dung đẹp - Phương Định cô thanh niên xung phong trẻ, người Hà Nội, nhân vật chính của truyện.
Những ngôi sao xa xôi là tác phẩm tiêu biểu viết về ba cô gái thanh niên xung phong làm việc trên tuyến đường Trường Sơn, trên một cao điểm ở một tuyến đường trọng điểm.
Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê góp thêm những chân dung đẹp, chân thực và sinh động vào loại hình tượng nhân vật khá quen thuộc ấy của văn hóa một thời.
Tác phẩm Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê góp được một tiếng nói riêng, tiếng nói của một thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn, viết truyện vào giữa lúc chiến trường vẫn đang đùng đoàng tiếng súng.
Những ngôi sao xa xôi là tác phẩm đầu tay của Lê Minh Khuê, được viết năm 1971 giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc đang diễn ra rất ác liệt.
Ấn tượng khi đọc Bến quê của Nguyễn Minh Châu là về một cái gì đó như là đứng trước "mấy bông hoa cuối cùng còn sót lại trở nên đậm sắc hơn", thẫm màu hơn, một màu tím thẫm như bóng tối".
Chiến tranh với bao câu chuyện về đất và người, những câu chuyện về những cuộc đời thật, con người thật mà đẹp như trong cổ tích. Một trong những cổ tích hiện đại đó chính là Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng.
Một tài sản vô giá - một tác phẩm viết về người cha và tình cha con bất diệt trong chiến tranh: Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng - Người cha - ông Sáu và tình cảm cha con là điểm sáng rực rỡ trong tác phẩm viết về đề tài chiến tranh này.
Ra đời cách đây gần 50 năm (1966), nhưng truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng, mỗi lần đọc lại, vẫn đem đến cho chúng ta niềm xúc động mới mẻ lạ thường.
Chiếc lược ngà (1966) là một trong những truyện ngắn xuất sắc thời kì chống Mỹ. Với một tình huống độc đáo, câu chuyện cảm động về tình cha con đã phản ánh sâu sắc tình cảm con người trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh.
Trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long, nhân vật ông họa sĩ già ít được bạn đọc chú ý tới. Nhưng dường như chính tác giả Nguyễn Thành Long hóa thân vào người nghệ sĩ cao tuổi, giàu kinh nghiệm đời, say mê sự nghiệp sáng tạo ấy để gửi tới bạn đọc những điều tâm đắc về cuộc sống, về con người.
Có những nốt nhạc trầm ngâm đến gần như câm lặng nhưng lại mang đến cho người nghe những ý vị sâu sắc và tạo nên nhiều tiếng vang. Có những con người thầm lặng vô danh nhưng lại được hiểu rất nhiều. Anh thanh niên trẻ bước vào những trang viết trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long với công việc lặng lẽ khiến ta hiểu sâu về anh để quý trọng và yêu mến anh, nhưng đồng thời cũng gợi cho chúng ta những suy nghĩ sâu xa.
Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long nhẹ nhàng mà sâu sắc, thấm đẫm chất thơ. Nhẹ nhàng, kín đáo như Sa Pa thành phố trong sương và cũng giàu sức sống với hoa trái ngát hương bốn mùa.
Kim Lân là cây bút sở trường về truyện ngắn và khai thác rất thành công để tài người nông dân sau Cách mạng. Kim Lân viết không nhiều nhưng những truyện ngắn của ông thường gây ấn tượng độc đáo, đặc sắc rất đỗi giản dị, chân chất vẻ con người ở miền quê quan họ.
Người ta đã viết rất nhiều về cái làng Việt Nam xưa kia, từ kho tàng đồ sộ những ca dao tục ngữ, những khảo cứu phong tục, tập quán, những phóng sự việc làng… đến những tiểu thuyết mà trong đó cái làng gói trọn số phận của nhiều nhân vật.
Văn bản Làng được sáng tác vào thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, với nhân vật chính là ông Hai, một lão nông hiền lành, yêu làng, yêu nước và gắn bó với kháng chiến.
Y Phương trong bài thơ Nói với con đã mượn cách hiểu, cách cảm, cách biểu hiện của người miền núi để tâm tình, dặn dò, chia sẻ với con lòng tự hào về con người và quê hương yêu dấu của mình.
Trong thành tựu của văn học hiện đại Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám có những đóng góp không nhỏ của thơ ca các dân tộc anh em. Nông Quốc Chấn, Bàn Tài Đoàn,... là lớp các nhà thơ đi trước. Y Phương là một trong các nhà thơ tiêu biểu sau này.
Ngợi ca tình quê hương, gia đình không phải là một đề tài mới. Xét về đề tài, bài thơ Nói với con của Y Phương cũng vậy. Tuy nhiên, bài thơ có một sức riêng. Sức sống ấy có được là nhờ cách diễn đạt tình cảm độc đáo mang đậm bản sắc của người dân tộc miền núi.
Hữu Thỉnh sinh năm 1942, quê ở huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc, vừa là nhà thơ, vừa là nhà chiến sĩ. Ông viết nhiều và hay về những con người và cuộc sống nông thôn, đặc biệt là về mùa thu.
Mùa thu cũng gợi rất nhiều cảm hứng cho thi ca bởi không gian cao rộng, bởi màn sương giăng nhẹ nhàng, bởi mùi hương vườn đầy quyến rũ thoảng trong hơi gió heo may và bởi lòng thi nhân vốn đa cảm. Sang thu của Hữu Thỉnh còn đem đến cho ta cái cảm giác mơ hồ khi mà nó chưa có sự định hình, chưa có ranh giới rõ rệt.
Khoảnh khắc giao mùa có lẽ là khoảnh khắc đẹp đẽ nhất của tự nhiên, nó gieo vào lòng người những rung động nhẹ nhàng khiến ta như giao hòa, đồng điệu. Khi chúng ta chưa hết ngỡ ngàng bởi một Xuân Diệu “tựa cửa nhìn xa nghĩ ngợi gì” thì đã gặp một Hữu Thỉnh tinh tế, sâu sắc đến vô cùng qua một thoáng Sang thu.
Hồ Chí Minh - một con người đã dành trọn trái tim yêu thương bao la của mình cho cả dân tộc. Đã có rất nhiều bài thơ hay viết về Người sống phải kể đến đầu tiên là tác phẩm Viếng lăng Bác của Viễn Phương.
Viếng lăng Bác là một bài thơ trữ tình biểu hiện niềm cảm xúc thương nhớ khôn nguôi, lòng kính yêu vô hạn của nhà thơ đối với Bác nhà thơ từ miền Nam ra thăm lăng Bác.
Bác Hồ - bảy mươi chín mùa xuân dâng trọn cho nền độc lập dân tộc để rồi chìm vào giấc ngủ mãi mãi, vĩnh hằng. Cuộc đời của Người, sự nghiệp của Người là trang sử thi hào hùng, rực rỡ, tỏa sáng cho đời và cả cho thi ca: “Tên Người là cả một niềm thơ”. Viếng lăng Bác của Viễn Phương cũng bắt nguồn từ cảm hứng ấy.
Sinh thời Bác Hồ đặc biệt dành tình thương yêu vô vàn cho miền Nam, miền đất gian khổ đi trước về sau. Bác thường bảo: “Miền Nam luôn luôn ở trong trái tim tôi”. Người cha già của dân tộc đã đi xa để lại vô vàn niềm tiếc nuối trong lòng mỗi người dân nơi đây.
Công cuộc xây dựng xã hội mới đòi hỏi những con người mới biết cống hiến, biết hi sinh. Nhà thơ Thanh Hải, một nhà thơ cách mạng đã thấm nhuần quan điểm trên.
Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ đã thể hiện khát vọng sống rạo rực, ước muốn được hòa nhập, cống hiến bất chấp thời gian, tuổi tác và sự hữu hạn của đời người.
Ta bắt gặp trong thi ca không ít những câu thơ hay những hình ảnh đẹp về mùa xuân. Một khoảng không gian thoáng rộng với nền cỏ xanh điểm hoa lê trắng trong thơ Nguyễn Du.
Cảm xúc bao trùm khi ta đọc Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải là tất cả đều “xuân” - không gian, đất trời, đất nước xưa và nay, đặc biệt là xuân của lòng người.
Tình mẫu tử thiêng liêng là đề tài quen thuộc của văn chương, nghệ thuật, nhất thi ca. Nhà thơ Nguyễn Duy tâm sự: "Ta đi trọn kiếp con người/Cũng không đi hết mấy lời mẹ ru". Còn Chế Lan Viên với bài thơ Con cò đã góp tiếng thơ độc đáo để ca ngợi tình mẹ, lòng mẹ và lời ru của mẹ.
Đọc thơ Chế Lan Viên, hình ảnh người mẹ và lời ru một lần nữa lại làm lay động lòng người qua hình tượng con cò. Mượn hình tượng con cò, nhà thơ đi đến những khái quát sâu sắc về tình yêu thương của mẹ trong cuộc đời con người.
Từ hàng ngàn đời nay, văn chương đã dành bao nhiêu lời đẹp, ý hay để nói về cha mẹ, về tình mẫu tử, những đề tài quen thuộc ấy vẫn không bao giờ là chuyện xưa cũ. Với tuổi ấu thơ, người mẹ, tình mẹ lại luôn gắn liền với lời ru.
Khi đọc Con cò của Chế Lan Viên ấn tượng về giọng điệu âu yếm, tình cảm làm người đọc khó quên. Giọng điệu ấy được cảm nhận thông qua hệ thống ngôn từ mà nhà thơ sử dụng trong tác phẩm.
Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ được Thanh Hải sáng tác năm 1980 khi nhà thơ đang nằm trên giường bệnh. Là xúc cảm trước mùa xuân của thiên nhiên, đất trời đến mùa xuân của mỗi con người trong mùa xuân lớn của đất nước, thể hiện khát vọng được dâng hiến "mùa xuân nho nhỏ" của mình vào mùa xuân lớn của cuộc đời chung.
Không biết tự bao giờ trăng đã trở thành nàng thơ, thành người bạn tri âm tri kỉ của biết bao tâm hồn thi sĩ, trăng đã gợi cho các thi nhân cổ kim nhiều thi tứ.
Một trong những mảng đề tài lớn của thơ ca Việt Nam sau 1975 là viết về chiến tranh qua hồi ức của những người lính đã từng đi qua trận mạc. Ta bắt gặp những sám hối day dứt của người họa sĩ trong Bức tranh của Nguyễn Minh Châu. Đến Ánh trăng của Nguyễn Duy ta lại bắt gặp những suy tư, trăn trở của người lính về những năm tháng đã đi qua.
Đọc ánh trăng ta cảm nhận rõ cái "quen thuộc" mà "không nhàm chán" rất Việt Nam, đó là bài học về cội nguồn, về lẽ sống thủy chung, những điều mà ta bắt gặp từ ca dao, cổ tích từ cuộc sống con người qua thăng trầm của thời gian vẫn không thay đổi.
Tập thơ Ánh trăng với bài thơ cùng tên viết về người lính sau chiến tranh với những vần thơ tha thiết và thấm thía, những trăn trở băn khoăn xuyên suốt bài thơ là hình tượng ánh trăng, một hình tượng giàu ý nghĩa biểu đạt.
Từng đi qua một thời trận mạc, trở về cuộc đời thường, Nguyễn Duy cũng như bao người lính khác hăm hở bước vào cuộc sống mới. Nhịp sống hối hả, khẩn trương cùng sự đủ đầy về vật chất kéo con người ta vào vòng xoáy vô tận của nó.
Nếu thơ trung đại viết về người phụ nữ Việt Nam với nét nổi bật là sự thủy chung, son sắt thì thơ hiện đại lại hướng ngòi bút vào tình yêu gia đình gắn chặt với tình yêu quê hương, đất nước ở họ.
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nhiều nhà thơ đã dựng được những đài kỉ niệm kì vĩ ghi lại chiến công và lòng yêu nước của những con người gọi là vô danh ấy. Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm cũng là một trong những đài kỉ niệm đó.
