Đề bài: Vì sao khi giết Bá Kiến, Chí Phèo lại kết liễu đời mình? Từ bi kịch đó em hãy nêu lên giá trị hiện thực sâu sắc và giá trị nhân đạo cao cả trong truyện ngắn "Chí Phèo" - Nam Cao

• Bài học cùng chủ đề:
• Đề bài: Phân tích nhân vật Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao.
• Luyện tập bài Chí Phèo trang 156 SGK Văn 11
• Ngữ pháp tiếng anh hay nhất

BÀI LÀM

Tác phẩm Chí Phèo khép lại với một cảnh tượng đầy hãi hùng: hai xác chết của hai kẻ đối địch nhau trong xã hội. Cảnh tượng đó khiến cho ta phải giật mình nghi hoặc tự. hỏi giá trị đích thực của truyện ngắn này là gì?

Toàn truyện Chí Phèo là một sức căng, Nam Cao đã đưa người đọc lạc vào một cung bậc khác giống như sự căng thẳng về tinh thần bởi câu chửi choang choang duy nhất của Chí, bởi cơn nốc rượu như nước, bởi những lần rạch mặt ăn vạ ghê rợn. Tưởng thế đã là đáng nhớ lắm, Nam Cao còn bất ngờ đưa tay lia ngòi bút một lần cuối để kết thúc bản nhạc cuối cùng của mình, cả trang sách như rung lên khi Chí vung dao chém vào người Bá Kiến và tự kết thúc cuộc đời mình.

Khi Tắt đèn của Ngô Tất Tố, Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan... ra đời, mấy ai còn có thể tưởng tượng tới một mảnh đời nào bần cùng hơn, bế tắc hơn, tủi nhục hơn thế. Tưởng như chị Dậu và anh Pha đã là tột cùng của nỗi đau khổ trên đời, nhưng hơn cả những con người bần cùng đó vẫn còn có Chí Phèo. Chí thực sự là hiện thân đầy đủ của những gì là khốn khổ, tủi nhục nhất của người nông dân cùng ở một nước thuộc địa bị giày xéo, bị cào xé, bị hủy hoại cả nhân hình, nhân tính. Chị Dậu, anh Pha dù có đau khổ mấy vẫn được công nhận là con người, còn Chí - con người hiền lành chất phác qua mấy lần tù tội đã bán cả nhân tính, nhân hình để trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại, thoát được cửa nhà tù, Chí lại rơi vào một nhà tù lớn hơn và lần này là mãi mãi. Chí bị khóa chặt trong cuộc đời thú vật mà chế độ ban cho. Từng ấy bất hạnh đáng để cho nhân vật nổi loạn lắm, nhưng ngòi bút Nam Cao vẫn tỉnh táo, sắc sảo để cho nhân vật đi đến cuối truyện. Mọi cái được nâng lên mức độ cao hơn khi Chí Phèo ý định đến nhà thị Nở, quen chân thuận đường lại đến nhà Bá Kiến, vô tình một cách có ý thức. Nam Cao cho nhân vật của mình đi lệch đường, nhưng đúng hướng, đúng cái đích mà Nam Cao vạch ra cho nhân vật của mình. Cái chết của Bá Kiến đầy bất ngờ, không ai nghĩ rằng con cáo già như Bá Kiến lại có thể chết nhanh gọn như thế. Với Chí Phèo, không có gì là không thể, bởi sự liều lĩnh của hắn đã được tôi luyện từ lâu trong xã hội cũ. Nam Cao luôn đi tìm nhân phẩm và tình thương yêu chân thật ở những người lao động cùng khổ, bị giày xéo và khinh bỉ. Đây cũng là vấn đề Đôi mắt mà Nam Cao luôn hướng tới, là đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa hiện thực và nhân đạo của Nam Cao.

“Trong mảng sáng tác về nông dân của Nam Cao, người đọc thường xuyên gặp những nhân vật xấu xí, thô lỗ, cục cằn và những chuyện nhục nhã của họ. Chính vì thế mà một số người tỏ ra hoài nghi giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo của ngòi bút Nam Cao, có biết đâu rằng, chính với đám nhân vật có vấn đề đó mà cái nhìn hiện thực và giá trị nhân đạo của nhà văn mới thể hiện rõ nhất, đầy đủ nhất” (Nguyễn Hoàng Khung). Nam Cao tỏ ra là một cây bút sắc sảo với cái nhìn tinh tế, nhạy cảm trên bình diện xung đột giai cấp. Với Bá Kiến, Nam Cao chứng tỏ mình hiểu rất sâu xa bản chất của giai cấp phong kiến địa chủ.

Với Chí Phèo, Nam Cao cũng chứng tỏ một tâm hồn biết “đào sâu, tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi” để tìm ra một điển hình nhất của một hạng người cùng hơn cả dân cùng, chúng ta thường gọi đó là hình tượng nhân vật “lưu manh hóa”. Qua cách xây dựng những xung đột, những mâu thuẫn của truyện, Nam Cao đã chứng tỏ cho chúng ta thấy một cảm quan hiện thực hết sức rõ ràng, mãnh liệt. Ông thấy rõ ràng mối xung đột mâu thuẫn giai cấp ở nông thôn địa chủ, nhất là nông dân, đã chín muồi, đã đến mức sâu sắc và không có gì có thể xoa dịu. Nam Cao xây dựng mối quan hệ Bá Kiến - Chí Phèo trở nên hết sức gay gắt, mối tình giang dở với Thị Nở cũng là cách đổ thêm dầu vào lửa biến cơn say, cơn buồn, cơn thất tình của Chí Phèo thành lòng căm hờn tức tối, quyết đến nhà Thị Nở để trả thù. Quy luật lại không phải thế, quy luật đã kéo Chí đi nhưng mà là đến nhà Bá Kiến, chứ không phải ai khác. Kẻ đáng giết là Bá Kiến, mọi xấu xa bắt đầu từ Bá Kiến thì cũng kết thúc từ Bá Kiến. Với cái kết thúc bất ngờ dữ dội trong thiên truyện ngắn, Nam Cao đã cho chúng ta thấy kết quả tất yếu sẽ xảy ra, điều đó là không thể tránh khỏi. Giai cấp thống trị có thể khôn ngoan, giảo quyệt, mánh khóe, có thể đàn áp, làm lu mờ ý thức của người dân nhưng không dập tắt được ngọn lửa căm thù, căm ghét những kẻ bóc lột mình, ở Chí, cho dù tâm Chí tê liệt, mọi cái bị xóa sổ trong trí nhớ của Chí thì tận cùng cơn say, hắn như vẫn mơ màng nhận thấy điều gì đó. Đoạn Chí quyết đến nhà Thị Nở để trả thù là biểu hiện bề ngoài còn trong tiềm thức nó chỉ có Bá Kiến, sâu xa nhất trong quá khứ của nó là Bá Kiến, Thị Nở chỉ là hiện tại. Mọi bức bối uất ức dồn nén lâu ngày, càng dồn nén xuống thì ắt sẽ có ngày bùng nổ. Sự chịu đựng quá tải đã làm bừng tỉnh cơn dại trong Chí, hắn quyết đi trả thù đời, “đòi nợ”.

Ngòi bút của Nam Cao phải vững vàng, lắm trên lập trường của chủ nghĩa hiện thực và chủ nghĩa nhân đạo mới có những trang viết rành rọt, tỉnh táo đến như vậy. Ông tin rằng trong huyết quản của Chí Phèo vẫn chưa cạn hết dòng máu của người nông dân nên đã cho Chí xách dao đến nhà Bá Kiến, không đòi rượu, không đòi tiền mà là để đòi lại bộ mặt và tâm hồn mình đã bị phá nát, tước đoạt. Chết tha ham sống làm người. Chỉ có Nam Cao mới thấu hiểu sự khát khao được trở lại làm người trong Chí, đó là ông miêu tả “tiếng đời thường” thông qua sự cảm thụ của một anh Chí hiền khô, thậm chí không uống một ngụm rượu. Đó là nhờ có Thị Nở đã mang tình yêu thương đến với Chí mặc dù đó là thứ tình cảm dở hơi, không ý thức. Chi tiết bát cháo hành nóng hổi đã sưởi ấm con người Chí, kéo hắn về với cuộc đời, khốn nạn thay xã hội phong kiến đương thời cũng không để Chí yên thân mà hưởng niềm hạnh phúc nhỏ bé. Bà cô của Thị Nở cũng chính là một rào cản của định kiến xã hội, ngăn cản Thị Nở trở lại với Chí. Khi bàn tay nhân đạo rụt lại, Chí Phèo lại trở về với con người hàng ngày của mình: say rượu, hung dữ và gàn dở. Nhưng chính quãng thời gian ít ỏi được sống bên Thị Nở đã tác động vào suy nghĩ của Chí. Lúc này hắn có ý thức sống cho mình hơn, có đòi hỏi cho mình một lẽ sống - một sự công bằng mà đã bị tước đoạt. Giết Bá Kiến mới chỉ đạt được một nửa công việc, Chí Phèo phải hoàn thành nốt công việc còn lại bằng cách tự giết luôn cả mình. Nếu còn sống, Chí Phèo vẫn phải tiếp tục cuộc đời quỷ dữ của mình, vẫn phải đối chọi với con trai Bá Kiên. Ta còn nhớ Nam Cao đã cho nhân vật của mình ăn bả chó tự tử, đó là lão Hạc. Nay lại thấy Chí Phèo tự kết liễu đời mình. Phải chăng, với suy nghĩ riêng của Nam Cao, những con người quá khốn khổ, quá cùng quẫn thì chỉ có cái chết mới giải quyết được tất cả? Chí Phèo phải chết mới chấm dứt cuộc đời nhục nhã của mình để hóa kiếp sang một con người tốt đẹp hơn? Nhưng cao hơn cả, chết là để bảo toàn thiên lương bởi nếu cứ tiếp tục sống trong xã hội như vậy thì sẽ khiến con người dễ trở nên xấu xa và tha hóa hơn. Lão Hạc chọn cái chết để giữ trọn nhân phẩm, cốt cách của mình. Chí tự kết liễu đời mình để có thể được làm một con người thực thụ.

Chí Phèo chỉ ao ước trở lại là một người bình thường với mối tình Thị Nở, nhưng không được. Cách xây dựng nhân vật của Nam Cao thật độc đáo: Chí Phèo vừa là một gã mất trí, công cụ nguy hiểm trong tay bọn thống trị, lại vừa là nô lệ thức tỉnh, trở thành con người có đầu óc sáng suốt nhất làng Vũ Đại khi đặt ra những câu hỏi có ý nghĩa sâu sắc vượt qua mức thường ngày, vượt qua tâm khôn ngoan, lọc lõi của Bá Kiến: “Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?”. Nỗi day dứt rất con người đầy nhân văn này lại được thốt ra từ miệng một kẻ chuyên uống rượu say mèm. Bá Kiến cũng bất ngờ, mất cảnh giác nên Chí dễ dàng sát hại. Diễn biến rất hợp lí, từng chi tiết nhỏ đều rất tôn trọng “chủ nghĩa hiện thực”. Chí Phèo ngay sau đó cũng tự kết liễu đời mình bởi trong giây phút điên cuồng đó hắn đã tỉnh táo hơn bao giờ hết và ý thức được mọi điều mình làm, không tự giết Chí Phèo cũng sẽ phải chết vì con trai Bá Kiến còn đó, vì bao đối tượng đang lăm le muốn xóa sổ hắn. Giết được Bá Kiến, Chí Phèo như lấy lại được thanh danh cho mình, như đã hài lòng về bản thân, cảm thấy không cần sống để đòi nợ ai nữa. Hắn không chết cũng không còn ai cho hắn tiền mua rượu, không còn Bá Kiến cho hắn rạch mặt ăn vạ nên hắn chết. Có những cái chết bế tắc, những cái chết của Chí Phèo lại là bước khởi đầu cho sự sống, cho sự tháo cũi sổ lồng, giải thoát cho chính mình. Viết lên những trang sách ấy, Nam Cao vẫn chưa ý thức đầy đủ về sức mạnh vĩ đại của quần chúng lao động, sức công phá mãnh liệt của những con người nô lệ, nhưng đã nhận thấy một sức sống tiềm tàng trong con người lao động bị áp bức. Đằng sau sự đâm chém hãi hùng kia có cái gì như là sự vật vã, tuyệt vọng đang cố vùng vẫy để thoát khỏi nó. Bi kịch của Chí không phải là sự nghèo hèn vật chất, thứ vị xã hội mà ở chỗ là người mà không được xã hội dung nạp, sống trong sự ghẻ lạnh thờ ơ của mọi người càng làm cho Chí cùn thêm, liệu thêm cho đến khi ý thức được điều đó thì hắn chỉ còn biết tìm đến cái chết. Thực ra, chuỗi ngày dài trong đời hắn, biết mình đang sống, sự hư vô tột cùng làm hắn không còn ý niệm tồn tại của mình, hắn chưa biết đến cái chết nghĩa là hắn chưa sống. Kết thúc truyện, hắn đã tìm đến cái chết cũng là lúc hắn nhận biết được cuộc sống sẽ còn Chí Phèo, hết Bá Kiến, Chí Phèo cũng không tồn tại. Ở đây ta cảm thấy sự thâm thúy sâu xa của Nam Cao khi cho cả hai nhân vật tồn tại song song và có vai trò tác động lẫn nhau. Nếu không phải là Bá Kiên thì anh Chí ngày xưa chưa hẳn đã là Chí bây giờ, bởi ở Bá Kiến kết tinh đầy đủ của sự khôn ngoan, lừa lọc, một kẻ biết ném đá giấu tay tiêu biểu cho bọn địa chủ thực dân.

Nam Cao đã từng nêu lên quan điểm: “Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối. không nên là ánh trăng lừa dối. Nghệ thuật có thể chỉ là tiếng đau khổ kia, thoát ra từ kiếp lầm than’’. Đó là băn khoăn trong cuộc đời cầm bút của Nam Cao. Ngòi bút của ông hướng về người nông dân lao động nghèo khổ có khi là những con người xấu xí như Chí Phèo, Thị Nở... Ông cố tình đưa cái khuôn mẫu rách nát của Chí hay cái khuôn mặt kì dị của Thị Nở vào trang viết bởi chỉ với những nhân vật như thế, Nam Cao mới tố cáo hết sự tàn bạo của giai cấp thống trị và thể hiện được tột cùng nỗi đau khổ của người lao động.

Trong Chí Phèo, Nam Cao đã tập trung xoáy sâu và làm nổi bật nên mâu thuẫn xã hội cơ bản ở nông thôn: Đó là mâu thuẫn cực độ giữa người nông dân lao động bị áp bức và bọn thống trị, địa chủ chuyên bóc lột. Kết thúc bi thảm của truyện công chính là kết quả tất yếu, không tránh khỏi. Trong mâu thuẫn đó Nam Cao rất tôn trọng bút pháp hiện thực, vì vậy khi viết ông không ngần ngại đưa vào truyện những chi tiết trần tục như việc miêu tả Chí Phèo và Thị Nở ở đêm trăng. Cả hai con người gàn dở ấy cũng khao khát yêu đương, cũng có ham muốn rất con người, nếu ngòi bút Nam Cao không chân thực thì chúng ta không thấy hết điều đó. Càng hiện thực Nam Cao càng cho chúng ta thấy tấm lòng nhân đạo cao cả của ông.

Bi kịch ở cuối truyện là sự bứt phá, tự giải phóng cho nhân vật, Nam Cao lồng cả tình cảm của mình vào để gián tiếp bộc lộ lòng căm thù sâu sắc của mình với chế độ và sự yêu thương trân trọng với giai cấp nông dân. Bá Kiến chết đi là mong muốn của sự kết thúc một chế độ đen tối bất công, Chí Phèo chết đi là cách duy nhất để Nam Cao hóa kiếp cho thứ người cùng khổ, chỉ có cái chết mới giải thoát cho họ được. Cái nhìn của Nam Cao tuy hơi cực đoan, bế tắc, song nó hợp với logic của truyện ngắn. Khi cái xấu xa đã ăn sâu vào thành tính cách, phẩm chất của con người thì không còn cách nào thay đổi được, Chí chết đi mới rũ bỏ được tất cả. Tìm đến cái chết, nghĩa là Chí Phèo đang tìm kiếm sự sống, một cuộc sống thật sự.

Truyện ngắn Chí Phèo đã đánh dấu một sự nghiệp sáng tác lớn của Nam Cao. Ông hiểu rằng phải là hiện thực, văn học mới có ý nghĩa tố cáo sâu sắc cao độ, chỉ có hiện thực mới nhìn thấy hết nỗi khổ đau dằn vặt trong con người nông dân lao động, và chỉ có hiện thực mới làm nổi bật tấm lòng nhân đạo cao cả của nhà văn. Hành động quyết liệt bất ngờ của Chí Phèo trong truyện là một diễn biến hợp lí, thể hiện sự “tháo côi sổ lồng” của người nông dân.

Qua truyện ngắn, Nam Cao đã chứng tỏ là một cây bút hiện thực sắc sảo, là “thư kí trung thành của thời đại”? lòng nhân ái, rộng mở luôn bị ám ảnh bởi số phận đau khổ trong kiếp người nô lệ. Chính vì thế mà những trang văn của ông luôn đặt ra những vấn đề về con người đầy nhân bản.

Trên đây là bài học "Đề bài: Vì sao khi giết Bá Kiến, Chí Phèo lại kết liễu đời mình? Từ bi kịch đó em hãy nêu lên giá trị hiện thực sâu sắc và giá trị nhân đạo cao cả trong truyện ngắn "Chí Phèo" - Nam Cao" mà dayhoctot.com muốn gửi tới các em. Để rèn luyện về kỹ năng làm bài thi và kiểm tra các em tham khảo tại chuyên mục "Đề thi học kì 2 lớp 11" nhé.

Nếu thấy hay, hãy chia sẻ tới bạn bè để cùng học và tham khảo nhé! Và đừng quên xem đầy đủ các bài Soạn Văn Lớp 11 của dayhoctot.com.

• Từ khóa:
• Lớp 11
• Ngữ Văn Lớp 11
• Môn Ngữ Văn
• Chí Phèo (tiếp theo) - Nam Cao
• Văn mẫu lớp 11