Soạn bài đọc thêm: Đất nước - Nguyễn Đình Thi - Ngữ Văn 12

I. SOẠN BÀI

1. Theo anh / chị, nên chia bài thơ thành mấy phần? Nêu ý nghĩa của mỗi phần và giải thích quan hệ giữa các phần.

a.      Bố cục: 2 phần:

-   Phần 1: Từ đầu đến câu “Những buổi ngày xưa vọng nói về".

Ý chính: hình ảnh đất nước vươn dậy từ trong máu lửa, đau thương.

-   Phần 2: Đoạn còn lại

Ý chính: Hình ảnh đất nước vươn dậy từ trong máu lửa, đau thương,

b.  Mối quan hệ giữa các phần: Đó là quan hệ bổ sung cho cảm hứng tổng hợp về đất nước thêm đầy đủ và phong phú hơn.

-    Đoạn 1 gồm các khổ thơ, ý thơ đã được hình thành từ trước (1948 - 1949), nhưng tác giả cảm thây chưa đầy đủ, chưa phong phú.

-   Đoạn 2 là những cảm nhận bố sung, giàu tính khái quát, cho ta thấy hình ảnh đất nước Việt Nam không chỉ có cộng đồng, những con đường hay “những dòng sông nước chảy nặng phù sa"... mà còn là một đất nước vươn lên từ trong gian khổ, chiến tranh:

Nước Việt Nam từ máu lửa

Rủ bùn đứng dậy, sáng loà.

2. Hình ảnh mùa thu Hà Nội trong hoài niệm của nhà thơ hiện ra với những điểm gì đặc sắc?

Hình ảnh mùa thu Hà Nội trong hoài niệm của nhà thơ đặc sắc ở những khía cạnh sau đây:

-   Một mùa thu chia tay đầy lưu luyến bâng khuâng

-   Một mùa thu có những ấn tượng về thời tiết thủ đô: “Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội".

-    Một mùa thu có những hình ảnh rất đẹp mà buồn đến mức ám ảnh: “Những phố dài xao xác hơi may", “Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy".

-   Một mùa thu đầu thu của cuộc kháng chiến: “Những phố dài xao xác heo may", “Người ra đi đầu không ngoảnh lại".

3. Phân tích đoạn thơ từ "Mùa thu nay khác rồi "đến "Những buổi ngày xưa vọng nói về".

-   Đoạn thơ từ “Mùa thu nay khác rồi" đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về" thể hiện những thay đổi, biến chuyển.

-   Nhận vật “tôi" thay đổi từ trạng thái buồn, bâng khuâng, lưu luyến đến vui sướng, tự hào.

-   Cái nhìn thay đổi từ đường phố, thềm nhà sang núi đồi, rừng tre, trời xanh, cánh đồng, dòng sông.

-   Cảm xúc của tác giả hân hoan, hả hê trước cảnh đất nước rộng lớn:

Trời thu thay áo mới

Trong biếc nói cười thiết tha

-   Tác giả chuyển sang cảm xúc tự hào về chủ quyền đất nước và truyền thống bất khuất của cha ông:

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta ...

Những buổi ngày xưa vọng nói về

-   Khi thể hiện cảm hứng tự hào, tác giả đã có những khám phá sâu về truyền thống. Đất nước với Nguyễn Đình Thi nổi bật lên ở truyền thống bất khuất:

Nước chúng ta

Nước những người chưa bao giờ khuất

Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất

Những buổi ngày xưa vọng nói về

Đó là hai đặc tính quý báu của dân tộc ta anh hùng bất khuất và giản dị chất phác.

4. Nguyễn Đình Thi đã cảm nhận và suy tư như thế nào về quê hương đất nước trong phần 2?

Phần 2 của bài thơ chuyển hướng suy tư và cảm nhận về đất nước. Tác giả cố gắng tạo dựng hình ảnh đất nước đau thương nhưng anh dũng vươn lên từ trong đau khổ và hi sinh.

-    “Ôi những cánh đồng quê chảy máu... nhớ mắt người yêu": là khổ thơ nói về đất nước đau thương trong vòng dây thép gai của địch và hình ảnh con người Việt Nam anh dũng và lãng mạn (như cách nói của Tố Hữu “Biết cảm thụ và biết yêu thương").

-   ‘Từ những đau thương chiến đấu... Lòng dân ta yêu nước thương nhà" là khổ thơ nói về sự căm hờn đối với quân cướp nước và bè lũ bán nước, cũng như tinh thần đấu tranh, lòng “yêu nước thương nhà" của nhân dân ta.

-   “Khói nhà máy... ánh bình minh" là hai khổ thơ suy ngẫm về đất nước từ thời điểm hiện tại ("ôm đất nước những người áo vải" - "Đã đứng lên thành những anh hùng") và nhiều hi sinh ("Mỗi bước đường mỗi bước hi sinh"). Tâm trạng của tác giả tràn ngập niềm vui và niềm tin tưởng ("Lòng ta bát ngát ánh bình minh")

-   Khổ thơ kết tạo dựng một hình ảnh đất nước ước lệ rất hùng tráng về đất nước, con người Việt Nam:

Súng nổ rung trời giận dữ Người lên như nước vỡ bờ Nước Việt Nam từ máu lửa Rủ bùn dứng dậy sáng loà Hai câu đầu gợi lại hình ảnh quần chúng nhân dân xông lên cướp chính quyền trong Cách mạng tháng Tám; hai câu nói là biểu tượng rực rỡ về đất nước, con người Việt Nam qua cảm nhận và suy ngẫm của nhà thơ

Đề: Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp của mùa thu Hà Nội trong bốn câu thơ

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội

Những phố dài xao xác heo may

Người ra đi đầu không ngoảnh lại

Sau lưng thềm nắng lả rơi đầy

(Đất nước - Nguyễn Đình Thi)

Gợi ý: Với đề tài này, cần trình bày những nội dung sau:

a. - Nguyễn Đình Thi là nhà thơ trưởng thành từ trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Thơ ông có bản sắc và giọng điệu riêng, vừa tự do, phóng khoáng, vừa hàm súc, sâu lắng suy tư, có những tìm tòi theo hướng hiện đại về hình ảnh và nhạc điệu.

-   Đất nước là một tác phẩm lớn, tiêu biểu nhất cho sự nghiệp thơ ca của Nguyễn Đình Thi, đồng thời cũng là một trong số không nhiều những bài thơ xuất sắc nhất viết về quê hương đất nước của nền thơ ca hiện đại Việt Nam.

-    Đoạn trích nằm ở phần đầu bài thơ, là một trong những khổ thơ hay nhất viết về vẻ đẹp của mùa thu Hà Nội.

b. Cảm nhận về mùa thu Hà Nội