Bằng hình ảnh trăng hiện ra đột ngột giữa khung cảnh thành phố, bài thơ như một lời tự nhắc nhở của tác giả về những năm tháng gian lao đã qua của cuộc đời người lính gắn bó với thiên nhiên, đất nước bình dị, hiền hòa. Hãy phân tích bài thơ Ánh trăng

Khi hòa bình lập lại, xã hội chuyển mình theo dòng chảy của thời gian thì con người cũng thay đổi theo. Nhưng sự thay đổi đó cũng nhiều khi đem lại sự mất mát, mất dần những gì đáng quý mà họ vốn có. “Ánh trăng” của Nguyễn Duy là một lời tâm sự như thơ. Tác giả muốn qua hình ảnh ánh trăng làm thức dậy trong tâm hồn người lính lòng trung hiếu, trọn vẹn với nhân dân.

Bằng nghệ thuật nhân hóa, Nguyễn Duy đã khắc họa vẻ đẹp tình nghĩa, thủy chung của trăng với đời lính. Tác giả gắn bó với trăng trong những năm dài kháng chiến khi còn là người lính:

      Hồi chiến tranh ở rừng

      Vầng trăng thành tri kỉ

Cuộc sống trong rừng với biết bao gian khổ, khó khăn nhưng trăng đã đến với người lính bằng một tình cảm chân thành, không chút ngần ngại: Tình bạn giữa trăng và người lính gắn bó đằm thắm, họ là đôi bạn “tri kỉ”. Tác giả nhân hóa trăng như một con người thực sự, trăng không chỉ có hồn mà trăng còn mang vẻ hoang sơ mộc mạc:

      Trần trụi với thiên nhiên

    Hồn nhiên như cây cỏ

Trăng và người lính đến với nhau bằng sự đồng cảm. Có lẽ chính cảnh rừng buồn bã, quạnh hiu đã khiến cho trăng và người đều cần tình cảm, khiến cho trăng và người xích lại gần nhau. Dường như cuộc đời của người anh không còn lanh lẽo nữa, nó được sưởi ấm trong tình thương yêu, tình cảm bạn bè.

Thế nhưng, nếu như những dòng thơ đầu khiến cho ta thấy tình bạn ấy sẽ mãi mãi bền vững thì những dòng thơ sau lại càng làm cho ta ngỡ ngàng. Nhà thơ thật tài tình khi viết hai câu thợ thật đối lập:

    Ngỡ không bao giờ quên

đối lập với:

                                                  Như người dưng qua đường

Tại sao lại có sự đổi thay phũ phàng ấy? Tại sao trăng đã được coi là "tri kỉ” lại trở thành “người dưng”? Tình cảm xưa đã bị chia lìa từ bao giờ vậy? Phải chăng từ ngày người lính đi ra khỏi cuộc chiến tranh, trở về sống với thành phố đầy đủ tiện nghi? Người lính đã quen với vật chất cao sang “ánh điện cửa gương” nên lãng quên trăng. Anh quên đi những ngày gian khổ, quên đi tình cảm chân thành, quên đi quá khứ ác liệt nhưng cao đẹp tình người. Chính sự lãng quên đáng trách ấy đã phá vỡ tình bạn. Đúng là những câu thơ đối lập trước sau đã làm tăng vị chua xót bất ngờ! Người lính như vậy còn trăng thì sao? Lại một sự bất ngờ khác hiện ra trong bài thơ. Bị lãng quên nhưng trăng không hề quên bạn. Trăng vẫn đến với bạn bằng một tình cảm tràn đầy, không mảy may sứt mẻ. Người lính chỉ nhận ra điều đó khi anh “bật tung cánh cửa sổ”, chỉ là một phản xạ tự nhiên khi mất điện, nhưng anh đã bất ngờ gặp lại được vầng trăng: Đột ngột vầng trăng tròn Không đơn thuần nói về hình ảnh trăng tròn, nhà thơ còn muốn nói đến sự tràn đầy về tình của trăng, trăng vẫn thủy chung với người bạn năm xưa. Tình cảm mà trăng dành cho người lính chân thành ở chỗ: trăng không hề đòi hỏi một điều gì cả, trăng chỉ biết yêu, biết thương hết về mình. Con người từng quay lưng lại với quá khứ nhưng trăng đã đánh thức tâm hồn họ:

                                              Ngửa mặt lên nhìn mặt

                                              Có cái gì rưng rưng

                                              Như là đồng, là bể

                                              Như là sông, là rừng

Ánh trăng đánh thức lại nhưng kỉ niệm quá khứ, đánh thức lại tình bạn năm xưa, đánh thức những con người đã lãng quên. Giờ đây hai người bạn lại thực sự bình đẳng: “Ngửa mặt lên nhìn mặt”. Hai gương mặt: gương mặt người lính và gương mặt trăng đang nhìn thẳng vào nhau, đang tìm lại sự đồng cảm. Tình nghĩa thủy chung của trăng đã khiến người lính phải xúc động: “Có cái gì rưng rưng”. Anh đang hối hận hay đang nhớ đến những kỉ niệm xưa?

Trăng tràn đầy tình người, đáng tiếc thay, cái tình đáng quý ấy con người lại bỏ rơi. Nhưng điều làm ta xúc động hơn là trăng không chỉ thủy chung mà trăng còn rất cao thượng, vị tha:

     Trăng cứ tròn vành vạnh

Kể chi người vô tình

      Ánh trăng im phăng phắc

Không nói lời nào cả, trăng vẫn khoan dung, tha thứ cho người bạn đã lạnh lùng với mình. Trăng không trách móc, không oán hờn, nhưng đôi khi sự im lặng lại chính là sự trừng phạt nặng nề nhất. Chính vì thế, người lính đã băn khoăn, day dứt biết chừng nào:

                                               Đủ cho ta giật mình  

Không một tòa án nào xét xử sự phản bội trong tình bạn, chỉ duy có tòa án của lương tâm. Sự cao đẹp của trăng khiến người lính giật mình để nhìn lại chính mình, để nhận ra mình đã lãng quên một phần quan trọng của cuộc đời: quá khứ đẹp của đời mình và quá khứ đáng tự hào của dân tộc. Con người ta không thể sống thiếu quá khứ, không thể không biết đứng trên quá khứ để vươn tới tương lai. Đó mới thật là cách sống của một con người.